Պարապմունք 55.

Ֆունկցիայի սահմանումը, պարզագույն օրինակներ
Ենթադրենք ունենք որևէ  M  թվային բազմություն։ 
Եթե այդ բազմության յուրաքանչյուր x թվի որոշակի օրենքով համապատասխանության մեջ է դրված ճիշտ մեկ y թիվ, ապա ասում են, որ y-ը x-ից ֆունկցիա է՝ որոշված M բազմության վրա։
x-ը անվանում են անկախ փոփոխական կամ արգումենտ, իսկ y-ը՝ կախյալ փոփոխական կամ x-ից ֆունկցիա։

M բազմությունը անվանում են ֆունկցիայի որոշման տիրույթ։

Ֆունկցիայի օրինակ կարող է ծառայել x և y փոփոխականների միջև y = 3x կապը։ Այս օրինակում x փոփոխականից y փոփոխականի կախվածությունը կայանում է նրանում, որ ցանկացած x թվի համապատասխանության մեջ է դրվում 3x թվին հավասար y թիվը։ Ասում են նաև, որ փոփոխականների միջև այս կապը արտահայտող ֆունկցիան տրված է y = 3x բանաձևով։
Նշելու համար, որ y-ը x-ից ֆունկցիա է, գրում են՝ y = f (x), որտեղ f տառը բնութագրում է այն կանոնը, ըստ որի ստացվում են տվյալ x-երին համապատասխանող y-ների արժեքները։ Երբեմն, ընդգծելու համար, որ y-ը կախված է x-ից, y-ի փոխարեն գրում են y(x)։
Աշխատանք դասագրքից՝ 418, 419, 421

y = 2 (-5) + 7 = -10 + 7 = -3
y = 2 3 + 7 = 13
y = 2 (-2) + 7 = 3
y = 2 0 + 7 = 7

ա) Ճիշտ չէ,
բ) ճիշտ չէ,
գ) ճիշտ է,
դ) ճիշտ չէ:

ա) y(6) = 1 — 4 x 6 = 1 — 24 = -23
y(-7) = 1 — 4 x (-7) = 1 + 28 = 29
y(0,5) = 1 — 4 x 0,5 = 1 — 2 = -1
y(2/3) = 1 — 4 x (2/3) = 1

Արդյունաբերություն

Դասի հղում

1. Որո՞նք են արդյունաբերության հին և նոր ճյուղերը:
   Հին ճյուղեր են, օրինակ` մետաղաձուլությունը եւ  թեթեւ  արդյունաբերությունը,  իսկ  նոր  ճյուղեր  են  էլեկտրաէներգետիկան,  մեքենաշինության  ճյուղերի մեծ մասը եւ քիմիան:
2. Նշեք արդյունաբերության այն ճյուղերը, որոնք դուք առաջնային եք համարում:
   Ես մտածում եմ, որ առաջնային են նորագույն ճյուղերը, քանի որ ինչքան ավելի նորանում են ապրանքները այդքան ավելի է հեշտանում կյանքը:
3. Որո՞նք են արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները:
   

Վառելիքաէներգետիկ արդյունբերություն

Դասի հղում։

Պրեզենտացիա

1․ Քարտեզի վրա նշել նավթ, գազ և ածուխ արդյունահանող առաջատար երկրները: 

2․ Ի՞նչ դեր ունի վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը տնտեսության զարգացման գործում:
Այդ ճյուղնարդյունաբերության բոլոր ենթաճյուղերին, տրանսպորտին, գյուղատնտեսությանը եւ սպասարկման ոլորտին մատակարարում է էլեկտրաէներգիա և վառելիք, քիմիական արդյունաբերությանը` հումք:

3․ Որո՞նք են վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները: 
Ոլորտի զարգացման համար  նոր ճյուղեր են հայտ եկել: Քանի որ նավթը և գազը վերջանում են, ուշադրությունն ուղղված է վերականգնվող և արևային էներգիայի վրա:

4․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշե՜լ էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ հարուստ երկրները։

Մետաղաձուլություն և մեքենաշինություն

Դասի հղում

Այլ 1․ 2․ 3․

1. Ի՞նչ դեր ունի մետղաձուլությունը ժամանակակից կյանքում և տնտեսության մեջ: 
   Մետաղաձուլությունը արդյունաբերության կարևոր ճյուղերից մեկն է: Մետաղաձուլությունը երկրների ռազմական և տնտեսական զարգացման հիմքն է:
2. Ի՞նչպիսի փոխադարձ կապեր կան մեքենաշինության և մետաղաձուլության միջև:
   եքենաշինության համար պետք են տարբեր մետաղական ձուլվածքներ: Բայց հիմա սկսել են ավելի քիչ մետաղներ օգտագործել, քանի որ հայտնաբերվել են ավելի շատ նյութեր, որոնցով կարելի է փոխարինել մետաղները:
3. Քարտեզի վրա նշել այն երկրները, որոնք առաջատար են մեքենաշինության ոլորտում: 
   
4. Քարտեզի վրա նշել այն երկրները, որոնք առաջատար են Էեկտրաէներգիայի արտադրությամբ: 
   
5. Քարտեզի վրա նշել այն երկրները, որոնք առաջատար են երկաթաքարի արդյունահանմամբ: 

Արդյունաբերության այլ ճյուղեր (քիմիական, թեթև և սննդի)

Դասի հղում։

1․ 2․

1․ Ի՞նչ դեր ունի քիմիական արդյունաբերությունը տնտեսության մեջ։
Քիմիական արդյունաբերությունը մեծ մասամբ օգտագործվում է գյուղատնտեսության մեջ և կենցաղում: Տնտեսության մեջ օգտագործվում է օրինակ՝ ծծմաբկան թթուն, իսկ կենցաղում օգտագործվում է պլասմասաներով:

2․ Նշել քիմիական արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները։
Քիմիական արդյունաբերությունը ստեղծում է այն ինչ չկա բնության մեջ: Առանձնացվում են հին, նոր և նորագույն ճյուղերը: Հին ճյուղեր են, օրինակ՝ մետաղաձուլությունը, իսկ նոր ճյուղեր են էլեկտրաէներգետիկան և քիմիան:

3․ Ի՞նչ դեր ունի թեթև և սննդի արդյունաբերությունը տնտեսության մեջ։

4․ Ի՞նչ տեղաբաշխման առանձնահատկություն ունի սննդի արդյունաբերությունը։ Նշե՜լ դրանց տեղաբաշխման սկզբունքներն ու բնորոշ գծերը։
Սննդի արդյունաբերություն տեղաբաշխումն ունի համատարած բնույթ։ Տարբեր են միայն տարբեր տարածաշրջաններում արտադրվող պարենի տեսականին և ծավալները, որոնք պայմանավորված են հողակլիմայական պայմաններով, ինչպես նաև պահանջարկի ու սպառման գործոնով։

Գյուղատնտեսություն

Դասի հղում։

Լրացուցիչ նյութեր՝ 1․ 2․

1. Որո՞նք են գյուղատնտեսության զարգացման նախադրյալները:
   Գյուղատնտեսության զարգացման նախադրյալներն են՝ կլիման, աշխարագրական դիրքը, ջրի ու ցամաքի համադրությունը:
2. Ի՞նչով է գյուղատնտեսությունը տարբերվում տնտեսության այլ ճյուղերից:
   Գյուղատնտեսության արտադրությունը բնական է: Իսկ մյուս ճյուղերը ոչ:
3. Ի՞նչ կապ ունի գյուղատնտեսությունը արդյունաբերության այլ ճյուղերի հետ, բերել օրինակներ: 
   Գյուղատնտեսությունը մեծ կապ ունի տնտեսության ուրիշ ճյուղերի հետ: Արդյունաբերության հետ կապված է նրանով, որ արդյուաբերությունը վերարտադրում է գյուղատնտեսության արտադրանքը:
4. Ի՞նչով են իրարից տարբերվում գյուղատնտեսության զարգացման ինտենսիվ և էքստենսիվ ուղղությունները, բերել օրինակներ: 
   Ինտենսիվ ուղղությունը զարգացնում է աշխատանքի որակը, իսկ էքստենսիը՝ քանակը:
5. Ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նշանակության առանձնահատկությունները։

Բուսաբուծություն

Դասի հղում։

Պրեզենտացիա

Լրացուցիչ նյութեր՝ 1․ 2․

1. Որո՞նք են բուսաբուծության զարգացման նախադրյալները:
   Արևը, ջուրը, հողը, մարդկանց աշխատանք, սերմերը, բարենպաստ պայմաններ:
2. Ի՞նչ կապ ունի բուսաբուծությունը տնտեսության մյուս ճյուղերի հետ:
   
3. Ուրվագծաին քարտեզի վրա նշել հետևյալ բույսեր մշակող առաջատար երկրները.
   Բրինձ, ցորեն, բամբակ, թեյ, սուրճ կակաո, խաղող, եգիպտացորեն
   Բրինձ-Չինաստան, ցորեն-Ռուսաստան, թեյ-Չինաստան, սուրճ կակաո-ԱՄՆ և Աֆրիկա, խաղող-Իտալիա, եգիպտացորեն-ԱՄՆ

Տրամաբանական խնդիրներ

1)8 հատ 8 թվանշանով ստացեք 1000

888 + 88 + 8 + 8 + 8 = 1000

2)Գտնել բաց թողնված թիվը․

2:

3)Պարզել օրինաչափությունը և գտնել բաց թողած թիվը․

4) Գտնել բաց թողնված թիվը․

5)Պարզել օրինաչափությունը և գտնել բաց թողնված թիվը․

6)Երկու միանիշ թվերի գումարը երկնիշ թիվ է, իսկ նրանց արտադրյալը՝ միանիշ թիվ։Որո՞նք են այդ թվերը։

7)Արամը ցանկանում էր լուծել  ԱԲՎ+ՎԲ+Ա=222 ռեբուսը,  նույն տառերը փոխարինելով միևնույն թվանշանով, իսկ տարբեր տառերը՝ տարբեր թվանշաններով:  Արամը քանի՞ տարբեր եղանակով կարող է  լուծել այդ ռեբուսը:

8)Ա քաղաքից Բ քաղաք 2 ճանապարհ կա, իսկ Բ քաղաքից Գ քաղաք՝ 3, Գ-ից Դ՝ 7 ճանապարհ: Քանի՞ հնարավոր եղանակով կարելի է Ա քաղաքից գնալ Դ քաղաք:

9)Քառակուսին բաղկացած է  4 միանման, սպիտակ ուղղանկյուններից և մեկ սև քառակուսուց (տես նկարը): Յուրաքանչյուր ուղղանկյան պարագիծը 40սմ է: Գտեք մեծ քառակուսու մակերեսը:

10)Լուծեք խաչբառը․

11)Գտե´ք 100-ից փոքր այն թվերի քանակը, որոնք բաժանվում են 2-ի կամ 3-ի, բայց չեն բաժանվում 6-ի։

12)Գտնել այն երկնիշ թվերի քանակը, որոնց տասնավորի թվանշանը մեծ է միավորի թվանշանից։

13)Վերծանել գրառումը, որտեղ միևնույն տառով նշված են միևնույն թվանշանները:

14)8սմ լայնությամբ և 14 սմ երկարությամբ ուղղանկյունը մասամբ ծածկած է 4 սմ կողմով քառակուսով։ Գտնել նարնջագույն տիրույթի մակերեսը։ Նկարում քառակուսին բաժանված է 4 հավասար մասերի։ 

Հայաստանը և Մոնղոլները: Պայքար օտար նվաճողների դեմ XIII — XIV դարերում

1. XIII սկզբին մոնղոլական տափաստանների ռազմաշունչ քոչվոր ցեղերը, միաորվելով իրոնց առաջնորդ Չինգիզ Խանի շուրջը, իրականացրին լայնածավալ նվաճումներ: Նրանք հարևան Չինաստանից հասան Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններին:

2. 1220թ. մոնղոլները զորքերն անցան Արաքսը և մտան Զաքարյան Հայաստանի տարածքը: Ապա նրանք Արցախի հարավարեվելյան սահմանով ներթափանցեցին Վահրամյաններին ենթակա գավառներ և շարժվեցին դեպի Վրաց մայրաքաղաք Տփղիա: Թշնամու դեմ դուրս եկան վրացական զորքերը արքա Գևորգի Լաշայի և նոր ամիրսպասալար նշանակված Հովհանես Զաքարյանի գլխավորությամբ:

3.1236թ. տեղի ունեցավ Հայաստանի վրա մոնղոլական մեծաքանակ զորքերի ու քոչվոր ցեղերի ավերիչ նոր արշավանք: Օգտվելով Այսրկովկասում քաղաքական մասնատվածությունից մոնղոլները կարողացան մաս-մաս հպատակեցնել երկրամասը: Թշնամուն ուժող դիմադրություն ցուցաբերեցին Շամքոր քաղաքի, Վահրամյանների Գագ և Տավուշ բերդերի բնակիչները:

4.1224թ. ավարտվեց ամբողջ Հայաստանի գրավումը մոնղոկների կողմից: Երկիրը մտցվեց մոնղոլական ընդարձակ կայսրության կազմի մեջ:
5.
6.

Մակբայ, գործնական աշխատանք, 28.04

Մակբայ կազմող ածանցները կոչվում են մակբայակերտ ածանցներ:
Մակբայակերտ են հետևյալ ածանցները։

-(ա)բար — աստիճանաբար,  հերոսաբար:
(ա)պես — նմանապես, խորապես:
-(ա)վարի — մարդավարի,
-իվ — խստիվ, լրիվ:
-ովին — գլխովին,
-որեն — մեղմորեն, արագորեն:
-ուստ -վերուստ,  ներքուստ:

Տրված գոյականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
Հայր — հայրաբար,
վարպետ — վարպետորեն,
վերջ — վերջապես,
հոգի — հոգեպես,
խումբ — խմբովի
ազգ — ազգուհի,
նյութ — նյութապես,
գլուխ — գլուխ-գլխի,
բարեկամ — բարեկամաբար,
ընկեր — ընկերական,
դիվանագետ — դիվանագիտորեն,
գլխովին — գլխով,
աստիճան — աստիճանաբար,
գաղափար —գաղափարապես:

Հետևյալ մակբայները գործածել բայերի հետ։
Հանկարծակի — հանկարծակի հեռանալ,
գյուղեգյուղ — գյուղեգյուղ գնակ,
դեսուդեն — դեսուդեն ընկնել,
լրջորեն — լրջորեն հետևել,
մեն-մենակ — մեն-մենակ մնալ,
միաձայն — միաձայն երգել,
ամբողջովին — ամբողջովին ավարտել,
տարեցտարի — տարեցտարի հարստանալ,
անմիջապես — անմիջապես ընկալել,
ագահաբար — ագահաբար ուտել,
հաճախակի — հաճախակի օղափոխել,
խումբ-խումբ — խումբ-խումբ մրցել,
արագ-արագ — արագ-արագ պատրաստել,
վերջիվերջո — վերջիվերջո հաղթել,
հոտնկայս — հոտնկայս ծափահարել,
ներքուստ — ներքուստ տխրել,
նյութապես — նյութապես սննկանալ:

Տրված ածականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
ծանր — ծանրակշիռ,
քնքուշ — քնքշորեն,
չար — չարաբար,
համեստ — համեստաբար,
շքեղ — շքեղազարդ,
դաժան — դաժանաբար,
վայրագ — վայրագորեն,
մեղմ — մեղմորեն,
խիզախ — խիզախաբար,
քաջ — քաջաբար,
կատաղի — կատաղորեն,
վեհ — վեհորեն,
անշեղ — անշեղորեն,
խոնարհ — խոնարհաբար,
մարդկային — մարդկայնորեն,
լուրջ — լրջորեն,
ագահ — ագահաբար: